Clemens Merkelbach van Enkhuizen

Verstilling en verandering

In zijn aandachtige tekeningen, schetsen en schilderijen is de diepe verbondenheid van Clemens Merkelbach met zijn directe omgeving voelbaar. Hij verbeeldt de gebouwen, neogotische kerken en landschappen in en rond Breda op veelzijdige wijze. Soms rustig en beheerst, dan bijna driftig en vol gevoel.

Merkelbach is een intuïtieve kunstenaar die de schoonheid ziet in gebouwen, waarvan de waarde pas veel later is erkend. Als de neogotiek definitief uit de mode lijkt, tekent hij de Barbarakathedraal en Maria Hemelvaartkerk. Zo zorgt hij dat deze kerken na hun sloop op papier blijven voortbestaan. Tegelijkertijd laat hij zien hoe het sloopproces de stedelijke omgeving definitief verandert.

‘De waardering voor kunst en kerken van weleer neemt toe. De gesloopte gebouwen en hun fraaie interieurs keren er niet mee terug. Ze zijn door Merkelbach wel gered op papier.’
- Jacques Hendriks, BN/DeStem

Veel collega-kunstenaars zoeken in de jaren ’50 de abstractie op, maar het verstilde oeuvre van Merkelbach behoort niet tot de avant-garde. Hij hoort bij een groep naoorlogse kunstenaars die blijven werken vanuit de figuratieve traditie. In zijn werk hebben het impressionisme en expressionisme niets van hun actualiteit verloren. De waardering voor naoorlogse figuratieve kunstenaars, waaronder Sierk Schröder, Merkelbach’s docent aan de Rijksacademie, neemt toe.

“Na de oorlog moest alles anders. Wat je maakte was jouw zaak, of het nou mooi was of niet. Ik heb geen affiniteit met abstractie. Ik blijf trouw aan mezelf.” - Clemens Merkelbach

Artistieke ontwikkeling in Breda

De tentoonstelling neemt je mee in de persoonlijke herinneringen van Clemens Merkelbach. Hij groeit op in Breda aan de Haven. De familie woont in een 18e-eeuws pand tegenover de Barbarakathedraal van Pierre Cuypers. Aan de achterkant kijkt het uit op de Grote Toren van de Onze Lieve Vrouwekerk. De ligging van het huis is sterk bepalend voor het leven en het werk van de kunstenaar. In zijn jonge jaren komt Merkelbach elke dag in de Barbarakathedraal. Hij raakt gefascineerd door de schoonheid van neogotische gebouwen. Ook het ouderlijk huis, de idyllische achtertuin en het uitzicht op de Grote Kerk maken een blijvende indruk op hem. Van 1954 tot 1958 studeert Merkelbach aan de Academie St. Joost. Bij zijn afstuderen ontvangt hij de St. Joostpenning van de stad Breda voor de serie expressieve tekeningen van de Barbarakathedraal en de interieurs van zijn ouderlijk huis. De tentoonstelling belicht ook zijn docenten Jan Sleper en Feitze de Bruijn. In de Brabantse landschappen herkennen we de invloed van Vincent van Gogh. In Breda legt Merkelbach de basis voor een kunstenaarschap dat na zijn verhuizing naar Amsterdam in 1958 tot volledige ontplooiing komt.

Clemens Merkelbach

Na zijn studie aan Academie St. Joost in Breda studeert Merkelbach aan de Rijksacademie. In 1965 tekent hij de bouw van de IJtunnel in opdracht van het Gemeentearchief Amsterdam. Hij ontwikkelt zich tot gevierd portretschilder. Zijn werk was te zien in tentoonstellingen in onder meer het Van Gogh Museum, Singer Museum Laren, de Amstelkerk, Museum Ons’ Lieve Heer op Solder en Stedelijk Museum Breda. Zijn werk bevindt zich in museale- en privécollecties en archieven. In 2019 schenkt Clemens Merkelbach zijn Bredase oeuvre aan Stedelijk Museum Breda.

‘Je staat hier oog in oog met de ingrijpende afbraakprocessen die de kunstenaar heeft vastgelegd.’
- Bernadette Hellenberg van Hubar, vakblad Vitruvius

Publicatie

Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt de publicatie
Clemens Merkelbach van Enkhuizen - Verstilling en verandering
(NL/EN) met afbeeldingen en een toelichting op het werk.
De publicatie is verkrijgbaar in het museum.