De verdwenen kathedraal van Cuypers

Het fascinerende verhaal van de verdwenen Barbarakathedraal van Pierre Cuypers, met foto’s, schilderijen, beelden, textiel, zilver en persoonlijke getuigenissen.

Cuypers en Breda

In Breda groeit rond 1850 het verlangen naar een grote, imponerende kathedraal. De opdracht gaat naar de jonge ambitieuze Limburgse architect Pierre Cuypers. Hij heeft in Roermond net zijn atelier gesticht voor christelijke bouwkunst.

Cuypers maakt het ontwerp voor het gebouw, het interieur en de inrichting in zijn kenmerkende neogotische stijl. Het beeldhouwwerk, textiel, zilver en de andere decoraties voor de kathedraal behoren tot zijn vroegste werk.

‘Naast de kostbare koormantel (...) en de rijk versierde ciborie voor gewijde hosties zijn de dierbare herinneringen misschien wel de echte juweeltjes op deze tentoonstelling.’ - Trouw

Van huiskerk tot kathedraal

De katholieken in Breda raken bij de reformatie in 1637 de Grote Kerk kwijt aan de protestanten. Omdat ze hun diensten niet langer in het openbaar mogen houden, wijken ze uit naar huiskerken in de oude binnenstad. Na de oprichting van het Bisdom Breda in 1853 kan de katholieke gemeenschap zich weer manifesteren. De nieuwe kathedraal vormt het sluitstuk van die ontwikkeling.

In 1865 begint de bouw van de kathedraal achter de Prinsenkade. Vier jaar later is het bouwwerk voltooid. De kerk wordt in 1875 gewijd en kort daarna verheft de paus de Barbarakerk tot kathedraal. Al snel komen er technische mankementen aan het licht en na verloop van tijd stijgen de onderhouds- kosten. Wanneer na de Tweede Wereldoorlog ook het rijk gedecoreerde interieur niet langer in de smaak valt, houdt niets de sloop van de kathedraal nog tegen. In 1968 wordt de kathedraal definitief gesloten en vervolgens gesloopt.

‘De Bredase Barbarakathedraal is verdwenen, maar niet vergeten’ - Brabant Cultureel

Uitzonderlijke objecten

Een groot deel van de objecten wordt gered van de sloop door betrokken Bredanaren en ondergebracht in de collectie van Stichting Bisschoppelijk Museum die nu wordt beheerd door Stedelijk Museum Breda. Hoogtepunten in de tentoonstelling zijn onder andere de verguld zilveren ciborie van Gerard Bartholomeus Brom met voorstellingen van Jezus en de twaalf apostelen, en een kostbare koormantel van zijde en goudlaken met borduurwerk van gouddraad van de Zusters van het Arme Kindje Jezus in Simpelveld.

Ook besteedt de presentatie aandacht aan de symboliek van de objecten, hun achtergrond en verhalen.

Voor velen is de kathedraal een bron van herinneringen, emoties en verhalen. Clemens Merkelbach van Enkhuizen, oud-parochiaan en beeldend kunstenaar, schonk een reeks schilderijen, tekeningen en schetsen van de Barbarakathedraal die hij maakte voor en tijdens de sloop. Ook zijn de privé-plakboeken van kapelaan Pol Dogge te zien. Hij gaf leiding aan het mannenkoor van 1959 tot en met 1968.

‘Herinneringen aan de Bredase Barbarakathedraal’ - Algemeen Dagblad

Open platform

CollectieLab is een open platform voor het ontdekken en ontwikkelen van de Collectie Breda. Te zien zijn tijdelijke presentaties met unieke objecten uit de depots van de stad. In De Verdwenen kathedraal van Cuypers zijn dit objecten uit de Barbarakathedraal en Atelier Cuypers. In het lab krijgen bezoekers een kijkje achter de schermen van het museum. In het atelier zijn regelmatig restauratoren bezig met het herstel van de objecten. Ook wordt er onderzoek gedaan naar de herkomst van een object, de maker, eerdere restauratie of het materiaalgebruik. In De verdwenen kathedraal van Cuypers worden een aantal nieuwe ontdekkingen gepresenteerd.

Met dank aan Clemens Merkelbach van Enkhuizen, Cuypershuis Roermond, Gemeente Breda, Historisch Topografische Atlas, Pol Dogge, Stadsarchief Breda, Stichting Bisschoppelijk Museum en de restauratoren.

Afbeelding: detail van een musicerende engel, ca. 1883, olieverf op paneel, Atelier P.J.H. Cuypers